Verbeeldingspolitiek en verlatenheid

Das Leben der Anderen

“The masses’ escape from reality is a verdict against the world in which they are forced to live and in which they cannot exist, (…). The revolt of the masses against “realism”, common sense, (…), was the result of their atomization, of their loss of social status along with which they lost the whole sector of communal relationschips in whose framework common sense makes sense.” (Arendt, Hannah. The Origins of Totalitarianism, p. 352.)

In de reflectie op de politieke mythe stond collectiviteit tot nog toe centraal. Sorel definieert deze in termen van een collectieve verbeelding als kracht van een gemeenschap. Cassirer spreekt van een collectief verlangen. Opmerkelijk aan Arendts analyse is echter dat deze niet de collectiviteit, maar het isolement naar voor schuift als voedingsbodem van en bindende factor voor de ideologische fictie. In haar doortastende cultuurfilosofische analyse stoot ze niet op gedeelde emoties, maar op het onvermogen onze ervaringen nog langer met elkaar te delen. Ze treft geen collectief verlangen als motor van massamobilisatie, maar een diepgewortelde verlatenheid. Totalitaire regimes enten zich volgens Arendt niet alleen op de afwezigheid van een gedeelde ervaring van de werkelijkheid, maar consolideren deze ook en ontlenen daaraan hun werking. Het is de verwoestijning die de verbeeldingspolitiek voedt en in stand houdt. Omdat de mens op deze plek - die elke zinvolle samenhang ontbeert - niet langer kan existeren, vlucht hij in ideologische fictie. Deze fictie verleent de mens de consistentie die hij in de werkelijkheid mist.

Arendts analyse brengt aan het licht dat massamobilisatie onder totalitaire regimes pas mogelijk werd toen het samenleven onmogelijk was gemaakt. Deze onmogelijkheid wordt in de film “Das Leben der Anderen” goed in beeld gebracht. De film laat zien hoe het wantrouwen onder het totalitaire klimaat van de DDR de huiskamers binnendringt. De terreur van de Stasi brengt Christa-Maria ertoe haar echtgenoot, een dissidente schrijver, te verraden. Het delen van ervaringen is ook in de privésfeer onmogelijk geworden. De verlatenheid tekent het meest innige samenzijn.