Apartheid en de cultivering van angst zoals beschreven door Blumenberg

“The generalized excitement and suspense must always be reduced, again, to the assessment of specific factors. Put differently – specifically in the language of the neurologist Kurt Goldstein – this means that anxiety must again and again be rationalized into fear, both in the history of mankind and in that of the individual. This occurs primarily, not through experience and knowledge, but rather through devices like that of the substitution of the familiar for the unfamiliar, of explication for the inexplicable, of names for the unnameable. Something is ‘put forward’ so as to make what is not present into an object of averting, conjuring up, mollifying, or power-depleting action.” (BLUMENBERG, Work on myth, 5-6.)

Hoewel Hans Blumenberg vooral het nazisme bestudeerde, lijkt wat hij in deze passage beschrijft ook op bijzonder treffende wijze een mechanisme te verduidelijken dat bijvoorbeeld zeer recent nog op grote schaal werd geïmplementeerd in Zuid-Afrika ten tijde van apartheid. Blumenberg heeft het hier over het feit dat de mythe niet over een soort van algemene angst gaat, maar juist een veel concretere vrees cultiveert. Zoals hij zelf stelt, wordt dit niet verwezenlijkt vanuit kennisverwerving of door middel van het vergaren van (empirische) bewijslast maar wel door een vorm van vertelling waarbij het bekende wordt voorgesteld als het onbekende, waarbij een uitleg wordt gegeven aan datgene waar niet eens noodzakelijk een uitleg voor nodig is of waar geen uitleg gegeven kan worden, waarbij er bepaalde namen worden gegeven aan datgene wat onbenoembaar lijkt. De mythe schuift met andere woorden iets voorop wat er oorspronkelijk nog niet was, waarna dit vooropgestelde zelf daarop bepaalde legitimiteit geeft aan welbepaalde acties.

Ook het apartheidsregime lijkt op die manier geopereerd te hebben. Het cultiveerde een klimaat waarbij mensen elkaar op basis van (vermeende) rassenverschillen als zeer anders zagen en het creëerde op die manier een zeer concrete angst tussen verschillende bevolkingsgroepen. Zogenaamde raciale verschillen waren bovendien niet bepaald gefundeerd op een of andere vorm van wetenschappelijk onderzoek, maar werden bepaald door middel van vaak bijzonder willekeurige en absurde testen. (Zo was er bijvoorbeeld de befaamde pencil test waarmee men trachtte te achterhalen of iemand wel of niet blank was. Men stak een potlood in iemands haar en als dat eruit viel, werd deze persoon gecategoriseerd als blank. Indien het potlood bleef steken, werd deze persoon als niet-blank geregistreerd.) Het radicaal anders-maken van verschillende groepen in de samenleving zorgde er niet alleen voor dat men de menselijkheid in de medemens niet meer zag; het zorgde er evengoed voor dat het regime ook zelf de angst in stand kon houden die nodig was om haar eigen wetten enige legitimiteit te geven. (Het aanzwengelen van de angst en het onbegrip tussen verschillende bevolkingsgroepen zoals tussen de Zoeloes en de Xhosa zorgde ervoor dat mensen elkaar als vijanden begonnen te zien in plaats van dat zij het systeem in vraag stelden. Daarop kon het systeem zichzelf opnieuw legitimeren als een soort van autoriteit die de vrede bewaakte.)