Fatalisme en de predestinatieleer

"It is true that our Western civilization is doomed once and for all. But it is no use lamenting this obvious and inevitable fact. If our culture is lost, there still remain many other things to the present generation, and perhaps much better things. (...) If our culture is dead, let us make a fresh start. Let us try our vast possibilities, let us create a new world and become the rulers of this world. (Cassirer, The Myth of the State (Nachlass edition), p 286 - 287) 

In dit citaat bespreekt Cassirer een belangrijk aspect van de moderne politieke mythe: het fatalisme. Hij heeft het hier meer bepaald over het boek "Decline of the West" van Oscar Spengler. Bij het lezen van deze passage dacht ik spontaan aan de predestinatieleer van het protestantisme, die ook een fatalistisch element in zich meedraagt.

Vanuit deze twee elementen kwam ik tot het idee dat de mens het meest geneigd is zijn in eigen handen te nemen wanneer hij zich in een uitzichtloze situatie bevindt, die in principe niet opgelost kan worden. Dit gegeven is aanwezig in de moderne politieke mythe: omdat het geloof dat de Westerse samenleving verdoemd is sterk aanwezig is onder het volk, ontstaat de sterke wil om een nieuwe start te maken, zoals Cassirer het verwoordt. Als we als maatschappij niets meer te verliezen hebben, zo gaat de redenering, kan niets meer soelaas bieden dan een radicale heruitvinding van die maatschappij. In de predestinatieleer meen ik dezelfde redenering te onderscheiden, maar op een veel persoonlijkere manier. Als alles toch reeds op voorhand bepaald is door God, dan werk ik beter zo hard mogelijk om mijn welstand te kunnen duiden als gewild door God. Er zijn ook duidelijke verschillen met de moderne politieke mythe: de reactie is minder radicaal, blijft in het heersende systeem. Maar het grondbeginsel is in mijn ogen hetzelfde: in een compleet vastgelegde, niet-wijzigbare situatie, is de mens het sterkst geïnspireerd om zijn lot te veranderen.