“The masses’ escape from reality is a verdict
against the world in which they are forced to live and in which they cannot
exist, since coincidence has become its supreme master and human beings need
the constant transformation of chaotic and accidental conditions into man-made
pattern of relative consistency.” (352)
Existentialisme
ten top: de (massa)mens, gedwongen om in een onsamenhangende, onbegrijpelijke
en louter toevallige wereld te leven, zoekt een antwoord in een systeem dat tenminste
samenhangend lijkt. Het metafysische verlangen om te ontsnappen aan het
tragische, absurde aspect van het leven. Dat de werkelijkheid in het Duitsland
van de jaren na WOI absurd aanvoelde leidt geen twjfel: wanneer de inflatie zo
hoog is dat je met een mand vol spaargeld naar de bakker moet om brood te kopen,
lijkt de consistentie veraf. Maar verklaart dat afdoende waarom enkele jaren
later, in een periode van een relatief stijgende welvaart, een regime als het
nationaal-socialisme aan de macht kwam? Verklaart dat waarom in Duitsland de
totalitaire staat het absurde overwon en in andere landen, zoals het Amerika van na de
beurscrash, niet?
Het is maar
een eerste bedenking: de ‘massa’, product van het kapitalisme, bestond/bestaat
overal – of ze bestaat niet. Want is
ook het spreken in termen van ‘massa’ niet trappen in de val van een totalitair
systeem dat het niet meer kan hebben over de pluraliteit van ‘onderdanen’ of ‘burgers’
maar dat meervoud homogeniseert naar een enkelvoud – makkelijk in te passen in
de machine van een totalitaire staat of een allesverklarende systeemtheorie?
Misschien
moeten we niet spreken over de massa, maar wel over elke individuele mens die al
eeuwenlang op zoek is naar zingeving en metafysische systemen bouwt om het
tragische aspect van zijn bestaan te overwinnen. Het metafysisch verlangen is
dan het verlangen naar consistentie, naar samenhang: naar wetten, naar dat wat
vastligt, naar dogma, voorspelling - in
religie, in wetenschap, misschien ook in de totalitaire staat. Maar ontsnapt de
mythe misschien aan dat metafysisch verlangen, net omdat ze bij het tragische
hoort? De mythe is een levende praktijk, ze ligt niet vast, ze leeft bij de
gratie van het verteld worden en de verandering. De totalitaire mythe is een
dode mythe – die ophoudt mythe te zijn. Misschien was het niet de mythe, maar
het gebrek aan mythe dat de catastrofes van de twintigste eeuw
veroorzaakt heeft.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
Opmerking: Alleen leden van deze blog kunnen een reactie posten.