CASSIRER: DE ONTMANTELING VAN DE MENSELIJKHEID

Now the modern political myths proceeded in quite a different manner. They did not begin with demanding or prohibiting certain actions. They undertook to change the men, in order to be able to regulate and control their deeds. The political myths acted in the same way as a serpent that tries to paralyze its victims before attacking them. Men fell victims to them without any serious resistance. They were vanquished and subdued before they had realized what actually happened.

(Cassirer, Ernst, Myth of the State, p.281.)

In dit citaat lijkt Cassirer te suggereren dat er een belangrijk breukpunt te vinden is tussen de primitieve mythes en de moderne, gemanipuleerde mythes. Het verschil zit in de verhouding tot de menselijke redelijke vermogens. De primitieve mythes zijn objectiveringen van collectieve verlangens en emoties. Als zodanig staan ze voor Cassirer lijnrecht tegenover het rationele denken. In een primitieve, pre-rationele tijd stelden ze de mens in staat de samenleving te ordenen en organiseren. Deze functie werd later overgenomen door het rationele denken. Hiermee verdween het mythische denken echter niet. Het hoort immers tot de menselijke natuur en is steeds als onderlaag onder alle rationele structuren aanwezig. De rationele en mythische kant van de mens bestaan steeds naast elkaar en zijn allebei wezenlijk verbonden met wat het betekent mens te zijn. 

In de moderne politieke mythe, zoals Cassirer ze beschrijft, wordt het mythische denken een wapen dat erop gericht is dit rationele denken te ontmantelen. De leider van het totalitaire regime werpt zich op als een sjamaan die met zijn voorspellingen, met zijn nieuwe rites en met zijn magische gebruik van woorden de angsten en emoties van het volk kan bezweren en hen van de last van hun rationele autonomie kan ontheffen. Deze mythe is erop gericht de mens te verleiden zijn rationele denken los te laten en als zodanig zijn menselijkheid eraan te geven. Een mens die bereid is zijn 'highest human privilege'(p.281) op te geven kan immers amper nog mens genoemd worden. Interessant is dat de mythe hier als verleidingsmechanisme werkt. Ze intoxiceert de mens zodat hij zijn vrijheid opgeeft. Ook Arendt verwijst naar het feit dat de mens er in zekere mate zelf ervoor kiest de propaganda te aanvaarden. De massamens verkiest de consistentie van de fictie omdat de contingentie van de werkelijkheid ondraaglijk wordt.