Hannah Arendt en de mythe van de massa

“The masses’ escape from reality is a verdict against the world in which they are forced to live and in which they cannot exist, since coincidence has become its supreme master and human beings need the constant transformation of chaotic and accidental conditions into man-made pattern of relative consistency.” (352)

Existentialisme ten top: de (massa)mens, gedwongen om in een onsamenhangende, onbegrijpelijke en louter toevallige wereld te leven, zoekt een antwoord in een systeem dat tenminste samenhangend lijkt. Het metafysische verlangen om te ontsnappen aan het tragische, absurde aspect van het leven. Dat de werkelijkheid in het Duitsland van de jaren na WOI absurd aanvoelde leidt geen twjfel: wanneer de inflatie zo hoog is dat je met een mand vol spaargeld naar de bakker moet om brood te kopen, lijkt de consistentie veraf. Maar verklaart dat afdoende waarom enkele jaren later, in een periode van een relatief stijgende welvaart, een regime als het nationaal-socialisme aan de macht kwam? Verklaart dat waarom in Duitsland de totalitaire staat het absurde overwon en in andere landen, zoals het Amerika van na de beurscrash, niet?

Het is maar een eerste bedenking: de ‘massa’, product van het kapitalisme, bestond/bestaat overal – of ze bestaat niet. Want is ook het spreken in termen van ‘massa’ niet trappen in de val van een totalitair systeem dat het niet meer kan hebben over de pluraliteit van ‘onderdanen’ of ‘burgers’ maar dat meervoud homogeniseert naar een enkelvoud – makkelijk in te passen in de machine van een totalitaire staat of een allesverklarende systeemtheorie?

Misschien moeten we niet spreken over de massa, maar wel over elke individuele mens die al eeuwenlang op zoek is naar zingeving en metafysische systemen bouwt om het tragische aspect van zijn bestaan te overwinnen. Het metafysisch verlangen is dan het verlangen naar consistentie, naar samenhang: naar wetten, naar dat wat vastligt, naar dogma, voorspelling -  in religie, in wetenschap, misschien ook in de totalitaire staat. Maar ontsnapt de mythe misschien aan dat metafysisch verlangen, net omdat ze bij het tragische hoort? De mythe is een levende praktijk, ze ligt niet vast, ze leeft bij de gratie van het verteld worden en de verandering. De totalitaire mythe is een dode mythe – die ophoudt mythe te zijn. Misschien was het niet de mythe, maar het gebrek aan mythe dat de catastrofes van de twintigste eeuw veroorzaakt heeft.