De massamens: gek of slechterik?

“Totalitarian propaganda can outrageously insult common sense only where common sense has lost its validity.  Before the alternative of facing the anarchic growth and total arbitrariness of decay or bowing down before the most rigid, fantastically fictitious consistency of an ideology, the masses probably will always choose the latter and be ready to pay for it with individual sacrifices – and this not because they are stupid or wicked, but because the general disaster in this escape grants them a minimum of self-respect.” (Arendt, The Origins of Totalitarianism, p 352)

 

Arendt spreekt hier over het ontheemde individu, dat geen consistentie vindt in de contingente wereld.  De notie common sense verwijst hier niet naar ‘gezond boerenverstand’, wel naar de sensus communis.  Een ‘zintuig’ dat zich richt tot de gemeenschappelijke, gedeelde wereld.  Sensus communis is van groot belang voor het realiteitsbesef van de mens.  Je hebt anderen nodig om te checken of wat je ziet wel normaal is.  In isolement ben je geneigd zaken aan te nemen, die je met wat common sense niet zou hebben aangenomen als waar of geldig.

Arendt omschrijft de massamens dus in termen van ontheemde individuen, die nood hebben aan consistentie.  De consistentie van de werkelijkheid is weggevallen. Het individu maakt de vrije keuze om mee te stappen in het verhaal van een totalitaire ideologie.  Hij verkiest de verschrikkelijke fictie – waarvoor je jezelf moet opofferen – boven een wereld waarin hij niet kan existeren.

Toen ik gisteren met iemand sprak over het thema van mijn paper, reageerde die meteen: ‘Alle jihadisten zijn gekken!’  Arendt zou dat tegenspreken.  Het zijn niet de gekken of de slechteriken die in de armen vallen van totalitaire regimes.   Zou het niet kunnen dat we dat graag willen geloven?  Als het allemaal gekken en slechteriken zijn, ontdoet dat ons – de samenleving – van enige verantwoordelijkheid? 

 Wordt het geen tijd dat we als samenleving aan introspectie doen, en erkennen dat we falen?  Dat we een collectief zijn van geïsoleerde privépersonen?  Dat er mensen rondlopen die zich overbodig voelen en niet meer denken in termen van eigenbelang, die anti-utilitair geworden zijn? Individuen die liever vluchten in het soort verbeelding dat in onderstaand filmpje wordt geschetst.  Vluchten voor een greintje (zelf)respect...