Sorel en de mythe van de martelaar

"Comparing Giordano Bruno, who ‘allowed himself to be burnt at the Champ-de-Flore’, with Galileo, who submitted to the Holy See, Renan sides with the second because, according to him, the scientist did not bring anything to support his discoveries beyond good arguments; he considered that the Italian philosopher wished to supplement his inadequate proofs by his sacrifice (…) Renan here confuses conviction, which must have been very powerful in Bruno’s case, with that particular kind of certitude associated with accepted theories of science” (23)

In 1600 veroordeelt de Inquisitie de Napolitaanse wetenschapper en filosoof Giordano Bruno tot de brandstapel omwille van zijn ideeën. Bruno’s veroordeling door de Inquisitie wordt vaak gezien als een symbool voor de veroordeling van de vrije wetenschap door de dogmatische kerkelijke autoriteiten. Bruno was immers astronoom en wetenschapper: hij verkondigde moderne theorieën als de oneindigheid van het heelal en een copernicaans wereldbeeld. Dat de Katholieke Kerk de wetenschap te vuur en te zwaard bestrijdde, is echter een misverstand. Zelfs een snelle blik op Wikipedia leert ons dat deze zienswijze op zichzelf een mythe is, waarin Bruno tot martelaar van de wetenschap werd uitgeroepen. De Katholieke Kerk gaf relatief weinig om de visie op het heelal. Sommige vooraanstaande geestelijken waren zelf wetenschappers, zonder daarvoor op de brandstapel te belanden. Bruno, een uitgetreden domincaan en bekeerde protestant, was zelf door en door religieus. Hij hield er gewoon andere religieuze overtuigingen op na dan de katholieken of protestanten. Zijn leven (dominicaan, calvinist, astronoom, lutheraan en hoogleraar in verschillende landen ) leest als een lange zoektocht naar spiritualiteit, zingeving en een goddelijke aanwezigheid, eerder dan als het relaas van een wetenschappelijke zoektocht naar zekerheid. Het zijn Bruno’s religieuze opvattingen die hem uiteindelijk in Rome op de brandstapel doen belanden. Bruno stierf niet voor de wetenschap, maar voor zijn ideeën over god en religie. Ideeën die misschien minder dogmatisch zijn dan de strikte leerstellingen van de Katholieke Kerk. Maar Bruno is dogmatisch genoeg om zijn religieuze visie niet te willen herroepen en zijn eigen leven te sparen. Een martelaar minder voor de wetenschap – al zal de mythe ook hier misschien wel langer blijven doorleven dan de historische feiten.

Sorel had gelijk erop te wijzen dat Renan weinig begrepen heeft van Bruno’s drijfveren. De filosoof die koppig de amestie weigert en voet bij stuk houdt, doet dat immers niet uit rationele overwegingen. Het gaat hier om iets heel anders: een diepe overtuiging dat zijn religieuze opvattingen waar zijn. En dat er met die overtuiging iets op het spel staat, is duidelijk – zo veel dat men er zijn leven woor wil geven. Sorel duidt deze overtuiging aan als de mythe. Een mythische overtuiging verschilt van een wetenschappelijke zekerheid: niet omdat de ene meer waarheid bevat dan de andere (voor degene die in de mythe gelooft zijn ze immers even waar) maar omdat de mythe deel uitmaakt van de mens en de mens van de mythe, terwijl de wetenschap ons niet rechtstreeks aangaat (behalve voor hen die van de wetenschap hun mythe hebben gemaakt). De mythe is verbonden met identiteit. Ze is essentieel voor de betekenis van ons bestaan. Bruno sterft liever dan de mythe te loochenen en verder te leven in een wereld ontdaan van betekenis, referentiekader en identiteit.