Is een vrije keuze voor totalitaire ideologieën uberhaot mogelijk of is dit een contradictio in terminis?

“In other words, while it is true that the masses are obsessed by a desire

to escape from reality because in their essential homelessness they can no

longer bear its accidental, incomprehensible aspects, it is also true that their

longing for fiction has some connection with those capacities of the human

mind whose structural consistency is superior to mere occurrence. The

masses’ escape from reality is a verdict against the world in which they are

forced to live and in which they cannot exist, since coincidence has become

its supreme master and human beings need the constant transformation of

chaotic and accidental conditions into a man-made pattern of relative con-

sistency. The revolt of the masses against “realism,” common sense, and all

“the plausibilities of the world" (Burke) was the result of their atomization,

of their loss of social status along with which they lost the whole sector of

communal relationships in whose framework common sense makes sense. In

their situation of spiritual and social homelessness, a measured insight into

the interdependence of the arbitrary and the planned, the accidental and the

necessary, could no longer operate”[1]

De massa, die bestaat uit ontheemde en geïsoleerde individuen, leeft in een wereld die zijn consistentie verloren heeft. De sociale, culturele en religieuze verbanden zijn weggevallen en de wereld lijkt voor hem ongrijpbaar, onvoorspelbaar en chaotisch. De gemeenschappelijke en gedeelde wereld is verloren gegaan, zijn realiteitsbesef verdwijnt samen met zijn common sense (sensus communis). De mens wil echter niet alleen leven maar ook existeren en zoekt daarom vrijwillig in de ideologische fictie de consistentie die hij nodig heeft om met een minimum aan zelfrespect te kunnen existeren. Door en door menselijk is het immers een geest te hebben die structureel consistent is en steeds zoekt te ontsnappen aan het contingente. De mens wil deze contingente wereld de rug toekeren en veroordeelt de wereld waarin hij verplicht wordt te leven los van elke gemeenschap. Hij zoekt dan ook actief de nodige consistentie die hij uiteindelijk (desnoods?) vindt in de fictie van de (totalitaire) ideologie. Arendt maakt hier de scherpe analyse dat het aanhangen van een doctrine zoals het nazisme, gegeven een totalitaire omgeving, toch nog een keuze is van de mens. Het angstwekkende aan die analyse is dat gegeven de juiste omstandigheden ook wij deze keuze zouden maken.

---

[1]Hannah Arendt,  The Origins of Totalitarianism. New edition with added prefaces. (New York; London: Harvest  Book, 1979)p 352