De mythe als wapen

“Myth has always been discribed as the result of an unconscious activity and as free product of imagination. But here we find myth made according to plan. The new political myths do not grow up freely; they are not wild fruits of an exuberant imagination. They are artificial things fabricated by very skillful and cunning artisans. It has been reserved for the twentieth century, our own great technical age, to develop a new technique of myth. Henceforth myths can be manufactured in the same sense and according tot he same methods as any other modern weapon – as machine guns or airplanes. That is an new thing – and a thing of crucual importance. It has changed the whole form of our social life.” (p. 277)

                                                                                                          

Ik heb dit citaat gekozen omdat Cassirer een belangrijke vaststelling maakt tussen de ‘oude’ mythe en de moderne politieke mythe zoals de nazimythe. De oude mythe is steeds het resultaat geweest van een onbewuste activiteit van de vrije verbeelding. De nieuwe politieke mythe daarentegen wordt bewust ontworpen door sluwe ambachtslieden. Zo speelt bijvoorbeeld Mein Kampf (1927) van Hitler een belangrijke rol bij het construeren van de Nazimythe. Het construeren van de nieuwe politieke mythe is mogelijk dankzij de moderne technieken zoals taal. De politieke mythe is dus niet meer uiting van de wil van een bepaalde groep.  Het is juist omgekeerd: de mythe is een geconstrueerd ‘wapen’ dat gebruikt wordt om controle over de massa te krijgen.

Cassirer’ s argument dat de nieuwe politieke mythe een bewuste constructie is gaat volgens mij in tegen een essentieel kenmerk van de mythe, namelijk een spontane uiting van een groep mensen. Als we zijn voorbeeld van de nazimythe van naderbij bekijken moet de analyse van Cassirer worden genuanceerd. De nazimythe kan namelijk nog steeds begrepen als een verzameling verhalen die in meerderheid niet bewust gecreëerd zijn door nazi-ideologen. Denk bijvoorbeeld aan het antisemitisme dat een onderdeel vormde van de nazimythe. Het antisemitisme was niet alleen in Duitsland, maar in heel Europa aanwezig was. Zo is er ook bijvoorbeeld de dolkstootlegende die inhield dat nederlaag in 1918 het gevolg was van de onderhandelingen van linkse burgerlijke regering waardoor een nog kansrijke militaire oorlog uitgesloten was. 

Dit verhaal circuleerde al vrij snel na de nederlaag, dus voor de opkomst van de nationaalsocialisten in Duitsland. Door de economische depressie van de jaren dertig nam de werkloosheid enorm toe in Duitsland enorm toe.  Hier werd onder andere de Jood als schuldige aangewezen. Dit was echter een wereldwijde economische crisis. De nationaalsocialisten lagen hier niet aan de basis van de crisis. Dit heeft de opkomst van de nationaalsocialisten waarschijnlijk wel versterkt. Het is dus eerder een gevolg van de crisis. Dit wil niet zeggen dat er geen bewust geconstrueerde verhalen zijn toegevoegd aan de nazimythe denk maar Rosenberg’ s Myth of the twentieth Century (1930). Het nieuwe in de politieke mythe is - zoals Cassirer vaststelt - het inzetten van nieuwe moderne technieken die de slagkracht van al die aanwezige bewuste en onbewuste verhalen kan manipuleren. Het gevaar bij de nieuwe politieke mythe is volgens mij dat dat massa door een beperkte groep kan geïndoctrineerd worden.